Một gia đình có hai vợ chồng với một đứa con gái 13 tuổi rất đẹp gái, hiền lành và lương thiện. Một ngôi nhà nhỏ bé ở cuối làng gần bờ sông, ngày lễ hay ngày rằm chưa bao giờ quên dạy con gái đến cúng bái lễ chùa. Một gia đình nghèo mà quá lương thiện thì ông thầy sư cũng quá hâm mộ thương mến, xong những cuộc lễ bái thì ông vẫn gửi quà bánh về cho cô bé này. Trong làng thì cũng không tránh nổi đôi mắt khinh bỉ với cuộc sống nghèo khổ, họ trồng rau trồng hoa theo men bờ sông để sinh sống, không có ruộng nương giống người ta. Đời chẳng may thì ba của cô khụy xuống bệnh nặng, còn hai mẹ con lo lắng thuốc thang cho ba cũng không khỏi được, đi mượn tiền người trong làng cũng không có ai cho, chỉ được thêm nỗi buồn vì nhà nghèo, chỉ có một nơi là chùa thôi hai mẹ con tới được, ông thầy sư giúp tiền và kiếm thuốc cho, ông ngồi ngó hai mẹ với giọt nước mắt và nói:

– Số đã định, ngày mai con đừng quá buồn và đừng quá vui nghe, nhớ lời dạy nghe con.

Bé gái tên Vone với mẹ chắp tay lễ và trả lời: “Dạ.”

Không lâu 2-3 ngày tới thì ba của cô đã chết, trong làng lớn như vậy cũng chẳng ai thăm viếng hay chia buồn, hai mẹ con không có cả tiền mua cây đóng hòm phải quấn bằng cái chiếu rách. Ông thầy cao tăng gọi hết sư và chú tiểu đi kiếm củi để thiêu táng cho xong, một gia đình nghèo mà không bao giờ quên bỏ xôi mỗi sáng. Sau tụng niệm thiêu táng rồi, xương cốt thì ông đem vào chùa, hai mẹ con ôm nhau với giọt nước mắt, cả làng cũng chẳng ai quan tâm đến. Từ hồi ba cô mất đi, bà mẹ trôi vào cảnh buồn sầu khi bệnh khi khỏe, bé gái một mình lo lắng vườn rau, sáng đem rau đi bán rồi mua gạo về một mình, mỗi ngày cô xuống vườn tưới nước rau, cô hay ngồi một mình than thở khóc lóc, cô để lại một chút rau để cúng chùa hàng ngày, cái lòng tốt đẹp đó đã ở trong lòng từ hồi con nhỏ mà ba mẹ để lại cho.

Chiều tối khi xong việc làm vườn, cô tắm rửa ăn cơm chiều, xong rồi cô hay xuống bờ sông ngồi khóc nhớ ba, than thở tới cái nghèo khổ, cái cô đơn mà không cho mẹ nhìn thấy, hàng chiều như vậy. Với một chiều buông chập choạng tối, cô đang ngồi thơ thẩn ở vườn, ngó xuống dòng sông nước chảy, nước mắt đọng bờ mi, vừa khấn van cho cái nghèo khổ trôi theo dòng sông thì bỗng nhiên có một chàng trai cỡ 14 tuổi chạc tuổi của cô đi theo bờ sông tới, rồi ngừng và hỏi cô:

– Cô làm sao mà ngồi một mình đầy hai dòng nước mắt vậy? Tôi tên Đi, trời tối rồi mà, tôi ngồi chơi với cô có được không? Cuộc đời tôi cũng đầy nỗi đau khổ từ bé, chưa biết cái vui cái đẹp là cái gì.

Hai người ngồi tâm sự với nhau đối với tuổi tác còn ngây thơ, một lát cô bé nói:

– Nếu ngày mai anh đi qua thì đến sớm một chút, hôm nay tối quá em phải về trông lấy mẹ vì mẹ đang bệnh kẻo mẹ lo.

Vone kể lại chuyện gặp gỡ cậu bạn somĐi cho mẹ nghe, mẹ mỉm cười vỗ đầu con gái mình và nói:

– Con có bạn chia buồn thì mẹ cũng mừng chứ, từ ngày con đẻ ra đến bây giờ con đâu có bạn vì gia đình mình nghèo khổ, bà con anh em thấy ba mẹ đi qua thì người ta đã đóng cửa nhà, sợ ba mẹ xin giúp hay nhờ vả, con cái người ta cũng đâu cho tới gần và quen biết với con đâu, ba mới dạy dỗ con cho con biết vào chùa cúng bái biết thương người.

Chiều khi khuất ánh tà dương, cô xuống vườn thì thấy Đi đã ngồi chờ và đưa cho Vone một bó cây rồi nói:

– Về nấu cho mẹ uống thì mẹ em sẽ khỏi bệnh đó, nhưng phải hứa với tôi một chuyện: “Cấm không được nói cho mẹ nghe là tôi cho thuốc!”

Vone gật đầu và quá mừng cầm lấy bó cây để vào lòng và hỏi:

– Nhà anh trong làng này ở chỗ nào? Em sanh đẻ ở đây mà không biết mặt người làng mấy đâu, không ai chơi với em vì gia đình ba mẹ quá nghèo, không có tiền mua quần áo cho em đi học nữa, em chỉ biết trồng trọt theo ba mẹ rối đến chùa thôi.

– Tôi không phải là người làng này, tôi ở làng trên kia. Làng đó lớn lắm, hơn làng em cả chục lần.

– Hôm nào dẫn em đi thăm anh nghe! Mấy năm trước em từng đi một lần với ba và mẹ.

Đi nói tiếp:

– Tôi đi bộ lang thang cả mấy tiếng mới tới đây, rồi tôi cũng chẳng có bạn bè gì cả, đời sống của tôi còn tang thương hơn cô cả 100 lần, theo với tiếng thở dài.

– Anh kể cho em nghe đi, có khi anh nói ra rồi anh được vui, còn hoàn cảnh em thì đã kể cho anh nghe hết rồi, nếu không được nói cho anh nghe thì em cũng ngồi một mình than thở và khóc thôi, khi ở trong nhà với mẹ thì càng thấy tủi thân hơn nữa.

– Khi nào em vui vẻ một chút, anh cũng vậy rồi anh kể chuyện đời sống anh cho em nghe, như hôm nay phải hứa với anh một chuyện, đến mẹ em cũng không có cho biết được không?

Vone gật đầu hứa. Đi nói tiếp và chỉ tay:

– Mấy hôm trước tôi đi qua vườn cô, trời nắng đất nó nấc, ngó xuống thì tôi thấy có gì như vàng một chút, cô đào lấy đi, nó cũng giúp cho mẹ với cô đỡ khổ một chút đó, tôi lấy đất lấp lại ở đó.

Nói xong, Đi đứng dậy và chào Vone, đi về mờ mờ vào đêm tối.

Vone lấy cái cuốc nhỏ đào bằng một gang tay, Vone đứng hình một lát chạy lên gọi mẹ, vừa run run nói vì quá mừng, hai mẹ con chậm chậm dìu nhau xuống vườn một lát đứng hình ngó và hai mẹ con cầm lên: “Một cái còng tay bằng vàng và một sợi dây chuyền vàng to lớn sài trong khôi phục năm mới”, mẹ nói:

– Sao con hên vậy? Và bó cây gì đó?

– Cây thuốc chữa bệnh mỏi mệt và chóng mặt của mẹ đó.

Bà mẹ ngó con gái mình mỉm cười và nói:

– Kìa! Vết nhổ còn ngó thấy đó con! Nếu cây này thành thuốc thì vườn mình quá nhiều, mai nấu uống con.

Hai mẹ con dìu nhau về nhà, Vone đi rửa bó cây đó và nấu cho mẹ uống ngay luôn, rồi sau khi mẹ uống thuốc thì hai mẹ con vui mừng cùng giấc ngủ.

Sáng dậy thì sức khỏe của mẹ thấy khỏe hẳn luôn, hai mẹ con cầm ra một cái còng tay (10 bath) là 4 cây vàng, chiếc dây chuyền (10 bath) cũng 4 cây vàng, trên đời gia đình chưa từng thấy hay có đến một chỉ vàng, bà mẹ cắt ra một khúc nhỏ đem đi bán, mua bông hoa trái vào chùa trước hết, rồi mới mướn người lợp lại cái nóc nhà nhỏ 5 thước vuông vì mưa dột đã lâu, trong làng xôn xao vừa lườm vừa thì thào thì thầm: “Nghèo tả mùng tơi còn có vàng bán.” Bà mẹ thấy khỏe mới nhớ lấy cây cỏ đó làm thuốc để bán và giúp người. Bà mẹ ngó đứa con gái mỉm cười khi thấy con gái mình vui lên một chút và nói:

– Cám ơn Đi cho mẹ với nghe nếu nó ghé qua, trong lòng bà nghĩ con nít với nhau.

Nói xong, bà vào nhà nằm nghỉ ngơi ngó lên nóc nhà bằng tranh lợp mới.

Vone ngồi chờ từ sớm hay mọi ngày, nhưng vẫn chẳng thấy Đi, mãi cho tới mặt trời khuất đầu núi, rồi mới thấy bóng Đi đến, Vone ngó thấy, chạy tới kéo tay Đi ngồi xuống và cám ơn, xong rồi nói:

– Có lên thăm mẹ em một chút không?

– Đừng quấy rầy người lớn, tôi đi qua ghé chơi một chút thôi mà. Dạo trước tôi đi qua làng cô tới làng dưới kia, khi đi về thì tôi nghe tiếng than thở nghèo khổ nức nở và sự chết chóc của ba cô trôi theo nước sông vọng vào tai tôi hàng ngày, nhiều chiều hoang tiếng tiếng than nghèo khổ của cô ngược dòng sông lên tới nhà tôi ở làng trên đó, cô biết không?

Vone vừa cười vừa nói:

– Em ngồi đây than nghèo khổ mà tiếng đó trôi xa đến hơn chục cây số vậy sao?

Đi gật đầu và Vone cũng cười lên khà khà khà như hai người đang chọc ghẹo nhau. Đi im lặng một lát rồi hỏi:

– Vone ơi, vàng bạc đó hai mẹ con đủ xài không?

– Mẹ chỉ có cắt bằng đầu ngón tay út cũng đủ tiền sửa nóc nhà tranh mới, mua gạo để bỏ xôi cho chùa hàng sáng vẫn còn thừa.

Đi thoát tiếng nói:

– Bỏ xôi cho chùa?

– Dạ, Vone hỏi tiếp:

– Anh Đi, anh biết trong vườn em có vàng ở đó, sao anh không lấy mà lại gọi em lấy?

Đi mỉm cười nhẹ rồi nói:

– Anh có quá nhiều rồi, em cần không? Vậy anh cho em hết có lấy không? Anh cũng chẳng có sài tới nó, để cho em sài rồi hàng ngày em đi cúng chùa cho anh. Vone hỏi:

– Anh có đi chùa không?

– Hồi trước anh hay đi chùa với ba mẹ, lâu rồi không được đi nữa, em còn may mắn hơn anh, em còn mẹ và anh chẳng còn ai, nhớ có gì thiếu thốn nói anh nghe, em cứ đến đây gọi tên anh 3 lần rồi em muốn nói gì em nói rồi anh sẽ nghe, thôi tối rồi mẹ em lo đó mai gặp lại nhau.

Nói xong, Đi lủi thủi theo men sông vào trong bóng tối mất dạng. Vone quay mặt đi về thì đúng lúc mẹ của cô đang đi xuống vườn gọi:

– Con biết tối rồi không? Coi muỗi hay rắn rết đó con, đừng để mẹ lo.

Hai mẹ con nắm tay nhau về nhà. Một chiều gió mát, Đi đến sớm chút, Vone nói:

– Anh Đi, kể cho em nghe coi chuyện ba mẹ và nhà anh thế nào? Mỗi chiều anh đi bộ quá xa đến ngồi chơi với em.

– Cũng được, nhưng em không có quyền kể cho ai nghe nhé cả mẹ em luôn, hứa với anh thì anh mới kể được!

Vone gật đầu, em chờ nghe lâu rồi. Đi kể:

– Một gian nhà mà rộng lớn nhất ở đầu làng kia, đó là ngôi nhà của anh, ba mẹ là người buôn bán và có ruộng đất rất nhiều cho người ta thuê mướn, trong nhà có hai chị em thôi, ba mẹ sanh đẻ chết mất 3 người, chị tôi hơn tôi 10 tuổi có gia đình rồi, anh rể thì cờ bạc rượu chè xa hoa và nóng nảy, vừa làm biếng, trong nhà có chuyện lục đục luôn luôn, khi say rượu về thì lúc nào cũng đánh đập chị tôi nhưng lúc đó tôi còn nhỏ, lúc chị tôi lập gia đình thì tôi có 8 tuổi, chị tôi 18 tuổi. Thắm thoát đã 6 năm qua, cốt chuyện bắt đầu khi chị tôi lập gia đình gần hai năm, anh rể thì ở chung nhà. Một hôm, trong bữa cơm chiều ba mẹ nói:

– Ba mẹ có hai đứa con, ba mẹ cũng già hơn 60 tuổi rồi, đứa con út thì còn nhỏ chưa đầy 10 tuổi, một đứa thì có gia đình rồi, nếu ba mẹ có gì thì chia cho con út hai phần, con là con gái mà có gia đình thì con lấy một phần, hôm nào ba mẹ rảnh thì sẽ làm thành cái di chúc và báo cho trưởng làng biết, hai con khi ba mẹ chết thì trông lấy nhau.

Anh rể nói lên trước:

– Ba mẹ không cần phải chia gì đâu, em út còn nhỏ thì hai vợ chồng chúng con trông coi làm ăn tiếp, phải không em?

Anh rể quay sang nói với chị.

Thấy con rể nói vậy thì ba mẹ im lặng một lát quay ra nói chuyện đi buôn, không nói về của cải nữa. Mấy ngày sau, ba mẹ gọi anh rể và nói:

– Ba mẹ như bệnh mệt quá, hai con lái xe tải đi chở hàng về giao cho cửa tiệm, chuyến này hai con tập buôn bán đi, thuyền lớn cặp bến sông rồi người ta chờ xe các con chở hàng đó, các con phải sài thời gian 2-3 ngày đó.

Hai vợ chồng trả lời:

– Dạ, mai chúng con lên đường!

Khi chị và anh rể không có nhà, ba mẹ gọi tôi đi theo ra vườn nhỏ sau nhà dưới giàn cây nhót, tôi thấy đất đang đào và thấy từng bọc từng bọc bằng vải một đống và một cái chum, khi ba để cái chum xuống lỗ đó thì mẹ nói:

– Đi, con mở cho hết mọi bọc đó và đổ xuống cái chum đầy là vàng bạc xong rồi lấp đất lại, ba mẹ nói:

– Cứ gần 10 năm thì chôn xuống một chum như vậy, ba mẹ chỉ cho biết rõ nơi nào đã chôn xuống. Ba mẹ cấm tôi nói với chị, vì anh rể gần hai năm chẳng bao giờ giúp ba mẹ buôn bán và cũng chẳng kiếm được một đồng nào giúp gia đình, chỉ có rượu chè trai gái và gây chuyện.

Một tuần sau khi hai anh chị đi buôn về, vẻ mặt chị thấy không vui, tôi nghe ba mẹ hỏi:

– Hai con đến đây ba mẹ hỏi, sau khi các con về đã mấy ngày rồi cũng chẳng nói gì cho ba mẹ nghe. Buôn bán tiền bạc lỗ lời ra sao?

Anh rể nói:

– Để con tính sau con báo ba mẹ!

Ba mẹ lắc đầu rồi đứng lên dạo bước chiều trong làng.

Khi đó, tôi nghe hai anh chị trong phòng cãi lộn nhau, tiền buôn bán ở đâu thì thua đá gà ở đó và anh rể nói:

– Ba mẹ em giàu sang đến mức không ai sánh bằng, tiền bằng đó có gì mà phải cãi nhau, tiêu mỗi ngày bằng đó cả đời còn không hết, kiếm tiền quá nhiều thì cũng tiêu cho thoải mái mới đáng đời người chứ, còn hơn là chia của cải hai phần cho thằng em của cô, chưa tới 10 tuổi biết tiền bạc là cái gì, nếu nó ở với gia đình chị được bát cơm là đủ rồi, em nói với ba mẹ nghe nếu không anh đánh cho bây giờ.

Anh rể bạt tay vào mặt chị 2-3 cái, chị khóc một lúc, tôi thấy thương chị và quá sợ hãi, khi ba mẹ về chị ra rửa mặt, ba nói:

– Thôi đi con, tiền có một chút đừng cãi nhau, đừng buồn, hết thì kiếm mới.

Anh rể trong phòng bước ra nói:

– Ba nói đúng, tiền bằng đó hết thì thôi, cằn nhằn với con ai chịu nổi.

Đêm về, trong phòng ngủ của chị toàn là tiếng thì thào cãi lộn nhau. Tôi chỉ biết đứng xa xa ngó chị, không dám đền gần luôn.

Một ngày có khách đến viếng thăm vì sắp tết Lào, người ta tặng thịt heo rừng cho, ba mẹ thích nhất là thịt thú rừng thì trong nhà mới làm thức ăn, lần này thấy lạ khi thấy ông anh rể đem rượu ra uống trước mặt ba mẹ trong bữa cơm chiều, nét mặt của bà chị như người mất hồn, lúc đó tôi nghĩ là chị bệnh, nhưng không phải khi sáng ra tôi mới hiểu, đó là ngày mà tôi buồn và bơ vơ nhất trên đời dù tôi có ít tuổi, Vone hỏi:

– Tại sao vậy anh?

Đi nói tiếp:

– Sáng hôm đó là hôm mà ba mẹ tôi ngủ không thức dậy nữa, ba mẹ đã chết, trong nồi canh có nấm độc, cả nhà ăn không sao, chỉ có ba mẹ thôi, ngó chị mình thì quá buồn, còn anh rể thì thấy vui vẻ nói chuyện làm đám ma cho gấp, bát canh tôi với chị và anh rể ăn đó được múc ra trước rồi mới bỏ nấm độc cho ba mẹ ăn khi chập choạng tối, sau đám ma thì tôi mới biết. Cả cái làng lớn ai cũng chia buồn, khi xong đám ma trong nhà chỉ còn có 3 người, mỗi ngày tôi phải ăn cơm nguội có khi phải nhịn đói, rồi một đêm tôi nghe mà tôi không dám ngủ trên nhà luôn, khi chị tôi đi chợ chiều mua rau, thì tôi nghe tiếng anh rể lẩm bẩm:

– Ba mẹ nó chết rồi, mà tiền bạc của cải để đâu mà lục lậy cả nhà chỉ có một chút tiền và chút vàng thôi, hay là thằng út biết chỗ.

Tôi nghe rồi cuống cuồng không biết đi đâu, tôi chạy xuống cầu thang và chạy trốn ở sau vườn, dưới bụi nhót, tôi tưởng anh không thấy, nào ngờ anh thấy và chạy thẳng xuống nơi tôi núp, điều tra tôi một lúc lâu tôi không trả lời và tôi ở đó luôn. Ngày hôm sau, chị tôi hỏi hết hàng xóm và gọi tôi quanh nhà nhưng tôi ra không được, rồi anh rể khi kiếm tiền không thấy đập đánh chị. Hai ngày sau anh rể với chị phải đi giao hàng đường xa thì phải đi qua núi rừng, hai người cãi lộn nhau trên xe, anh rể nói:

– Thằng em út cô tôi để nó ở cây nhót đó!

Như hết mức chịu đựng của một người đàn bà quay ra đánh lộn nhau, trong khi xe đang chạy trên núi bà vợ choàng vào tay lái thì chiếc xe tải nhào xuống hố sâu và đã chết cả hai. Còn mình tôi và tôi vẫn ở dưới bụi nhót, gian nhà to lớn đã bỏ hoang bốn năm rồi.

Nói tới đây, hai dòng nước mắt ướt tràn trên má của Đi và trên hai má của Vone cũng giống nhau, hai người khóc ôm lấy nhau, Đi nói:

– Thôi tôi về đã kẻo mẹ em lo, mai mốt mình còn gặp nhau nữa.

Đi đứng lên và đi về. Vone ngồi thơ thẩn một lát cho khô giọt nước mắt rồi đứng lên về nhà.

Ngày hôm sau chiều, hai mẹ con mua vải cà sa cúng chùa, ông thầy sư ngó thấy Vone mỉm cười và nói:

– Hơn chục năm nay từ hồi con mới biết đi, ông thấy con theo ba mẹ và bây giờ một mình con đến chùa cúng thì con là người có phúc đó, lòng con là người lương thiện, ngày sau sẽ có người nhờ vả con đưa người ta đến chùa ở đó, làm phúc cho đời, ngày mai con giàu sang đó. Sáng dậy, ông thấy con quỳ bỏ xôi cho sư hàng ngày từ bé đến giờ, người trong làng không có ai làm được giống con đâu.

Mẹ Vone nói:

– Từ bé đến giờ nó hay ngồi một mình và từ khi ba nó chết nó hay xuống vườn gần bờ sông ngồi một mình.

Ông thầy sư nói:

– Đúng rồi, đó là lòng lương thiện và an tĩnh.

Vone chắp tay lễ, trong lòng thì khấn cho anh Đi được bình an vô sự, rồi hai mẹ con chậm bước về nhà, Vone ăn một nắm xôi rồi đi xuống vườn bờ sông ngồi, chiều nay Đi đã ngồi chờ một lúc lâu rồi, khi Vone tới Đi hỏi:

– Em đi chùa về sao?

– Dạ, em có khấn cho anh được bình an đó.

Đi cám ơn và mỉm cười. Vone hỏi:

– Nhà anh to nhất làng phải không?

Đi đứng dậy và ngó về phía nhà của Vone và nói:

– Nhà em bằng một phần ba của cái bếp nhà anh, em muốn được không? Anh cho em đó!

– Thật không anh? Nếu anh cho em rồi anh ở đâu?

– Anh ở dưới bụi nhót mà, đã nói cho Vone nghe từ hôm qua rồi, em quên sao? Anh cũng muốn vào chùa mà không biết ai đem anh vào, vậy ngày mai em xuống đây em đem theo một cái bút và một cuốn sổ hay mấy tờ giấy ghi được không?

Vone trợn mắt và nói:

– Em không được đi học, ba mẹ quá xá nghèo, sao em biết ghi anh?

– Không phải ghi chép gì cả, chỉ vẽ lấy và đừng nói cho mẹ em hay lúc này nghe. Vẽ nhà anh cả đất vườn sau nhà, có hàng rào cao hai thước vòng quanh nhà mà, anh chỉ cho em vẽ ngày mai.

Nói xong Đi chào đi về, Vone hỏi:

– Sao hôm nay anh về sớm vậy?

Đi mỉm cười và lẹ bước vào bóng tối mất. Vone chưa được đứng dậy thì bà mẹ đang đi xuống hỏi:

– Con ngồi chơi ngó sông một mình vậy sao? – Dạ.

Hai mẹ con ngồi ngắm sông một lát rồi đứng lên về nhà, mẹ hỏi:

– Cậu bé tên SomĐi không tới sao?

– Nhiều khi anh ghé chút rồi anh về.

– Vậy à?

Hai mẹ con lên nhà nghỉ ngơi tối.

Chiều mai, hai mẹ con tưới nước rau xong lên nhà tắm rửa rồi ăn cơm chiều, mẹ hỏi:

– Vone con đang kiếm gì?

– Dạ, con kiếm cái bút với cuốn sổ, không biết nhà mình có không?

– Con muốn đi học sao?

– Dạ không mẹ, con vẽ chơi thôi mà.

– Làm sao nhà mình có cuốn sổ con?

– Không có sổ thì lấy tờ giấy này cũng được.

Mẹ ngó Vone mỉm cười nhè nhẹ. Giờ chiều tới Vone đi xuống vườn ngồi một lát rồi Đi bước tới, Vone nói:

– Cái bút với hai tờ giấy nè, nhà em không có cuốn sổ nào hết.

Đi mỉm cười chỉ tay lên tờ giấy rồi nói:

– Anh không có quyền vẽ gì lên tờ giấy đó hết, rồi anh chỉ cho em vẽ nghe:

– Em chấm xuống đây rồi kéo dài đến đây là trước nhà. Đi chỉ ngón tay lên giấy cho Vone kẻ một đường dài theo:

– Đây là chiều sâu cả hơn 100 thước đó em!

– Đây là nhà và đằng sau là vườn dài lắm em!

Vone kẻ theo ngón tay của Đi chỉ:

– Đây là cây nhót, đằng phía mặt trời mọc hai bước là anh ở đó. Phía mặt trời lặn hai bước là cái chum tiền bạc, em vẽ tròn tròn đi em! Đi chấm ngón tay cho Vone vẽ tròn tròn, bếp ngoài vườn dưới ba cục đá ông táo đó, em vẽ tròn tròn đi, dưới cây dừa và dưới cột nhà đằng trước nữa, em vẽ tròn tròn đi là xong, ở đó có 5 cái chum lớn. Còn sau cái tủ quần áo có thêm một hộp nữa, cái em bán rồi cúng vào chùa nghe, anh thích bộ quần áo màu này, ở trong tủ quần áo còn thêm một bộ, em nhớ cúng đi cho anh nghe, nhớ nghe, đừng quên nghe!

Hai người vẽ xong, Đi nói:

– Cất tờ giấy này cho kỹ nghe! Đừng để ai thấy nghe!

Dù có ai mà thấy thì chắc người ta cũng không biết gì được, vì hai người không biết chữ cả hai mà vẽ trên một tờ giấy, chỉ thấy nét gạch thẳng dài thành hình vuông thôi, với cái tròn tròn thôi. Đi cầm tờ giấy chắp tay lẩm bẩm gì một lát rồi đưa tờ giấy đó cho Vone, hai người ngó mặt nhau rồi cười. Vone gấp tờ giấy rồi đút vào trong áo rồi nói:

– Anh Đi, hai đứa chúng mình đi vào chùa ngày mai được không? Ông thầy sư thương em lắm, ông từng nói với em ngày mai em sẽ giàu sang phú qúy.

– Ông thầy sư nói đúng, nhưng anh vào chùa ngày mai với em không được, em phải là người đi lấy anh vào chùa mới được.

Nói xong Đi đứng lên và nói:

– Dạo này anh không được khỏe mấy, anh về nghe và cấm không được cho ai coi tờ giấy mà hai người chúng minh vẽ đó, em có thể nói với mẹ em bảo là anh bệnh không đến thường xuyên như trước được.

Vone ngồi ngó cho đến khi Đi đã khuất mắc rồi buồn buồn đứng đi về và nói với mẹ. Bà mẹ nói:

– Sao không nói cho mẹ biết để mẹ xuống hỏi thăm nó? Người có ơn nghĩa với gia đình mình, mẹ khỏi bệnh và có tiền dư dả một chút cũng nó, vậy thì mai mình đến chùa rồi mẹ con mình đi đến làng đó kiếm để khỏi hổ thẹn với lòng và biết ơn người.

– Anh mới nói với con hôm nay là anh không được khỏe mấy và con cũng quên hỏi anh bệnh gì?

Sáng sớm, Vone chạy xuống hái mấy quả cam bỏ vào cái rổ nhỏ. Khi mẹ nấu xôi sáng xong, hai mẹ con đi chùa trước, khi đến chùa thì ông cao tăng ngó thấy hai mẹ con và nói với Vone:

– Giúp người thì giúp cho đến nơi đến chốn nghe con? Nó muốn vào chùa, nó nói với ông nhiều lần rồi, ba mẹ của nó ở trong chùa từ lâu còn mình nó thôi, nó không cho ai mang nó vào chùa hết, chỉ có mình con thôi đó, rồi hai mẹ con đi đi, có gì không thuận lợi thì về nói với ông và ông sẽ giúp.

Hai mẹ con nghĩ là SomĐi hay đến chùa chơi nên ông cao tăng mới biết chuyện này.

Hai mẹ con chào rồi đi ra bến xe, gần một tiếng thì xe mới tới làng trên, một làng quá rộng rãi, Vone vừa đi vừa ngó ngơ ngác, hai mẹ con cũng không ai biết tên ba mẹ của SomĐi, chỉ biết hỏi đường đi cho tới đầu làng, khi tới đó, hai mẹ con ngó vòng quanh ngơ ngác đầy là tiệm bán hàng, người ngồi chơi ở trước tiệm, Vone đang đứng kiếm tìm đó bỗng đột ngột như có tiếng Đi gọi vọng vào tai Vone: “Trước mặt em đó!” Vone nổi da gà, ngó thẳng về đằng trước và gọi mẹ.

Một gian nhà to lớn xa hàng rào phía đàng trước với cổng cỡ 30 thước, ngó theo cửa vào bằng song sắt thì thấy cây cỏ phủ ngập đường vào nhà và sét đã bám cổng đã lâu, Vone đến trước cổng ngó vào bên cạnh ra đằng sau thì thấy bụi cây nhót ở xa xa, cô nói với mẹ:

– Đó là gian nhà của anh SomĐi!

Mẹ bàng hoàng nói:

– Nhà bỏ hoang đã lâu năm như vậy rồi SomĐi ở thế nào, chắc không phải đâu con? Con coi cho kỹ cái cổng vào đã sét và không ai mở đã lâu.

– Phải đó mẹ, anh nói với con nhà bỏ hoang đã 4 năm rồi, anh ở trong đó một mình mà.

– Thôi, mình đi cho tới cuối làng rồi hẵng ngược về thử coi, có khi ở đằng trước kia cũng có.

Rồi hai mẹ con dạo bước chậm chậm ngó trước ngó sau cho đến hết nhà người, rồi dừng bước quay lại, chỉ có một gian nhà này lớn nhất và bỏ hoang thôi.

Bà mẹ nói:

– Gần trưa rồi, mình ghé ăn tô bún bên cạnh nhà rồi hẵng hỏi người ta, có tiệm bán bún bên cạnh ngôi nhà đó.

Hai mẹ con chưa được ngồi thì cô bán bún hỏi trước:

– Lần đầu tiên đến đây phải không? Hay hai mẹ con kiếm nhà ai đó? Nói tôi nghe nếu tôi biết tôi chỉ đường cho.

Vone trả lời:

– Dạ lần đầu tiên, cháu ở làng kia tới đây.

Hai mẹ con mua hai tô bún rồi ngồi xuống vừa ăn vừa chuyện trò với hai vợ chồng cô bán bún.

– Hai mẹ con tôi lần đầu tiên đến đây kiếm một đứa trẻ cỡ 13-14 tuổi, nhà ở đầu làng và tên là SomĐi, nghe nói nó không được khỏe, muốn đến thăm nó, nó quen với con gái tôi, xin hai vợ chồng cô chỉ giùm.

Hai vợ chồng cô bán bún ngó mặt nhau một lát và lắc đầu nói:

– Cuối làng ở khu này không có đứa bé nào tên đó đâu hay là ở khu khác, có gấp không? Nếu không gấp thì hai vợ chồng tôi hỏi người trong khu này coi ai biết rồi tôi nhắn cho hai mẹ con hay.

Vone vừa ăn vừa ngó vào gian nhà hoang bên cạnh một mình.

Mẹ hỏi:

– Vone, con cố ý nghĩ lại những lời nói của SomĐi từng lời một mà nói với con thử coi, có khi gia đình cô bán bún giúp mình được, con nghĩ coi.

Vone nói:

– Nhà anh ở đầu làng to lớn nhất làng đã bỏ hoang hơn 4 năm rồi, từ khi ba mẹ và chị với anh rể chết đến bây giờ cũng chưa có ai ở, anh hỏi con có lấy không anh cho con đó, anh hay mặc cái áo thun màu vàng và cái quần sà lỏn màu tím.

Hai vợ chồng cô bán bún ngó nhau hết máu trên mặt tại chỗ, quay mặt ngó thẳng vào ngôi nhà hoang bên cạnh nhà mình mà cả làng hay đồn đãi nhau với hình bóng của đứa bé mặc áo thun màu vàng và cái quần ngắn màu tím xuất hiện những đêm hôm rằm rồi đứng ở lan can nhà đằng trước với tiếng nức nở khóc nhè nhẹ luôn luôn.

Anh chị bán bún nói:

– Gian nhà hoang này có một đứa con út chưa tới 10 tuổi thì đã bị mất tích hơn 4 năm rồi, cậu hay qua đây ngồi chơi khi chiều tới, ít nói. Cả làng lùng kiếm hơn 4 tháng trời mà không thấy nên ai cũng nghĩ là cậu đã chết rồi, cho tới bây giờ cũng không ai thấy hay gặp cậu nữa, cái áo thun màu vàng với cái quần ngắn màu tím mà cậu hay mặc đó người làng ai cũng in và nhớ tới cậu.

Vone nói:

– Anh còn chưa chết đâu? Hôm qua anh còn đến ngồi chơi với cháu ở vườn mà, cháu biết anh ở đâu nữa mà, anh vẫn ở trong đó một mình và đang bệnh nữa. Hai mẹ con tôi mới đến đây lo cho anh, anh bệnh mà ở một mình lỡ có gì xảy ra ai trông nom anh.

Hai anh chị bán bún thoát tiếng:

– Nếu như vậy thật thì để tôi báo về trưởng làng và mai tất cả mọi người hẵng mở cổng vào chứ không có ai dám vào gian nhà to lớn, cây cỏ ngập mấy năm âm u như vậy và cái chết chóc của người trong nhà mà không có lý do, không tới một tháng mà chết hết cả nhà.

Anh chị nói tiếp và chắp tay lễ:

– Cầu cho SomĐi còn sống sót như cô bé gái làng xa nói, cầu trời giúp nó cho còn sống.

Hai mẹ con quá vui mừng, trả tiền bún rồi chào về và mong sáng mai gặp lại nhau. Chị bán bún nói với chồng:

– Anh nghĩ sao?

– Đứa bé 12-13 tuổi làm sao biết nói dối được, anh chỉ cầu cho hai mẹ con gặp SomĐi và được lo cho nó, nó nói với con bé đó nó đang bệnh.

Một tiếng sau, tin đồn khắp làng là: “Đã kiếm được SomĐi rồi sau hơn 4 năm mất tích, nó còn sống”. Ai cũng hồi hộp mong ngày mai đến sớm hơn mọi ngày, người làng mà đã từng được cái giúp đỡ của gia đình này, ai cũng mong muốn và chắp tay cầu khấn chuyện ngày mai đến.

Hai mẹ con về đến làng, trên đường về nhà qua cổng chùa thì thấy ông cao tăng, hai mẹ con ngồi xuống chắp tay lễ, ông nói:

– Khi nãy SomĐi đến chùa xin cho ông đi theo các con ngày mai.

Vone bàng hoàng hỏi:

– Anh Đi đến chùa gặp ông?

Ông cao tăng ngó Vone mỉm cười, gật đầu rồi nói:

– Sáng mai đến ghé ông rồi chúng mình đi, tội nghiệp nó!

Sáng mai tới, trước nhà bán bún có cả hơn 20 người vừa ông trưởng làng đang đứng trò chuyện và ngóng chờ, một bóng ông cao tăng với hai mẹ con đang đi tới trước mắt người, một cái ghế với ly nước mời ông rồi hết mọi người ngồi xuống đất chắp tay lễ.

Ông nói:

– Hôm qua SomĐi nó cũng đến gặp tôi và xin tôi đi theo cô bé Vone này và chỉ có Vone mới biết là nó ở đâu vì hai đứa trò chuyện nhau hàng ngày.

Tất cả mọi người ai cũng đưa hết cái quan tâm về đằng bé Vone, gần 30 người đứng ở trước cái cổng vào nhà, mọi người cắt ổ khóa vào thì thấy cỏ ngập đến ngực, hàng xóm ở gần chạy về lấy con dao dài để phát cỏ đi theo. Vone nói:

– Phát cỏ đường đi đằng cây nhót đi, anh ở dưới bụi nhót đằng mặt trời mọc hai bước đó!

Tất cả ai cũng nghĩ là Đi còn sống, khi cả chục người phát cỏ tới bụi nhót rậm rạp đó, ai cũng đứng ngơ ngẩn, ông cao tăng đứng chắp tay tụng niệm và nói:

– Đào lên đi, nó ở đó, đào lên cho Vone đem nó vào chùa ở với ba mẹ nó!

Vone với mẹ ôm lấy nhau thoát tiếng khóc bất thình lình tại chỗ và hỏi:

– Vậy anh Đi mà ngồi chơi với con hàng ngày là ma à?

Ông thầy cao tăng trả lời:

– Đúng vậy, nó là ma chứ không phải là người đâu con!

Một lát sau, một cái lu cỡ hơn nửa thước được đào lên, mảnh áo thun màu vàng và mảnh quần màu tím để lại cho thấy rõ, xong rồi đến bộ xương như bị cắt từng khúc từng khúc rồi bỏ vào cái lu rồi chôn xuống, tất cả mọi người ngó bộ xương với giọt nước mắt tội nghiệp đứa bé chưa tới 10 tuổi. Ông cao tăng ngồi và nói:

– Hàng xóm cho xin thau nước để cho Vone rửa sạch xương của Đi, vì nó không cho ai đụng hay đem nó vào chùa, chỉ có hai mẹ con Vone thôi.

Hai mẹ con vừa khóc nức nở vừa lau chùi bộ xương cho đến xong. Vone đứng lên và nói:

– Còn thêm một bộ áo vàng quần tím nữa, bây giờ đang ở trong tủ phòng của anh, dẫn con lên lấy!

Tất cả mọi người ngó nhau ngơ ngác một lát rồi bước lên cầu thang nhà và đẩy cửa vào, tất cả đồ đạc trong nhà vẫn như thường, âm u bụi bặm trôi theo thời gian thôi, Vone như đã biết nên mới đi thẳng vào phòng ngủ của Đi, cái tủ quần áo to lớn ở sát vách, Vone mở cửa tủ và lấy một bộ quần áo, xong rồi nói:

– Các chú các bác giúp cháu đẩy cái tủ này ra, phía sau có tiền bạc mà anh rể lùng kiếm trong tủ.

Tất cả rỏ nước mắt và lạnh hồn ngạc nhiên khi thấy sau cái tủ quần áo có một hộp vàng bạc thật, bà mẹ ngó đứa con gái mình đứng hình từng trạm từng trạm không biết nói gì cả.

Vone nói tiếp:

– Đổ hộp đó ra cho thấy hết mọi người, rồi giao cho hàng xóm với ông trưởng làng bán cho hết, xong đem tiền đó chia đôi cúng vào hai chùa, chùa làng ở đây với chùa của làng tôi đang ở, còn xương cốt thì hai mẹ con tôi với ông cao tăng sẽ đến làng này chung với hàng xóm và ông trưởng làng làm theo phong tục đem xương cốt vào chùa cho anh được toại nguyện ở chung với ba mẹ anh.

Ai cũng nước mắt chảy tội nghiệp và lại thấy hai mẹ con tay cầm một hộp vàng đếm với nhau rồi đưa cho hàng xóm đem đi bán. Ai cũng thấy rõ câu chuyện của hai đứa bé ngây thơ và trong sạch này.

Ông trưởng làng nói:

– Từ giờ đi chắc không có ai thấy bóng SomĐi phảng phất ở trước nhà mà ai về khuya trong làng cũng thấy trong hơn 4 năm nay.

Ông hỏi hai mẹ con:

– Vậy thì ngày rằm sắp tới đây còn 4 ngày nữa, xin mời ông cao tăng và hai mẹ con đến dâng đồ cúng và xương cốt vào chùa, có gì thắc mắc không?

Hai mẹ con với ông cao tăng không có gì thắc mắc, chỉ khóc thôi, ông trưởng làng quay về hỏi người làng:

– Với gian nhà hoang rùng rợn này có nên trao cho Vone hai mẹ con không? Khi chúng mình thấy lòng tốt đẹp của bé gái và cái ước vọng của linh hồn người nhà này.

Ông cao tăng nói:

– Đúng đó, vì SomĐi đến gặp tôi nhiều lần rồi, hôm nay tôi đến theo lời xin của SomĐi chứ đâu phải hai mẹ con này mời tôi đâu.

Người làng nói:

– Cô bé biết là có vàng sau tủ quần áo mà không lấy lại đem cho chúng mình đi bán cúng chùa thì con gì nói nữa, cô còn bé chưa đến đây bao giờ mà rõ cả nơi xương cốt nữa.

Tất cả mọi người vui vẻ trao gian nhà cho hai mẹ con, ông trưởng làng nói:

– Còn giấy tờ thì tôi lo cho hai mẹ con.

Anh chị bán bún nói:

– Cái gian nhà hoang này ban đêm tôi còn không dám ngó, một ngày mai đã có chủ có ánh đèn đêm sẽ vui biết bao.

Rồi tất cả từ giã về nhà, mong ngày gặp nhau hôm rằm tới.

Hôm rằm tới: Sân chùa cả mấy trăm người, mọi người biết chuyện cậu bé mất tích trên 4 năm trời đã bị người anh rể ám hại đến chết, rồi một chiếc xe taxi đậu trước cổng chùa, một ông cao tăng và hai mẹ con đến, ông cao tăng đi trước, hai mẹ con theo sau với cả ngàn con mắt ngó vào đứa bé gái với đôi mắt hâm mộ, ông trưởng làng chạy ra đón mời vào trong chùa, rồi bắt đầu vào phong tục đem xương cốt vào chùa cho đến xong, hai mẹ con ngồi lễ nơi để cốt xương ba mẹ và chị của SomĐi, chúc cho họ được bình an trên suối vàng. Với đồng tiền cúng vào chùa quá to lớn chưa từng có ai cúng, ai cũng ngó bé Vone với tấm lòng quý thương. Trước dân làng, ông trưởng làng đứng lên báo cho tất cả trong chùa biết là: một nửa tiền đang giao cho ông thầy mà đến cùng với hai mẹ con để cúng về ngôi chùa làng kia, khi về hai mẹ con với ông thầy sư đứng trước cửa gian nhà ngó một lúc lâu rồi lên xe về làng, khi đến làng thì ông thầy sư báo cho làng biết:

– Tuần tới chùa có chuyện cúng bái lớn, xin người làng đến giúp việc và mời cả làng đến cúng bái.

Khi đến ngày đó người đông đủ ngập cả chùa, ai cũng chờ coi gia đình nào cúng mà làm lễ bái lớn vậy, một lát sau ông thầy sư bước ra trước mặt mọi người và nói:

– Hôm nay là đám cúng của hai mẹ con Vone và cúng cho một đứa cháu đã chết được hơn 4 năm rồi tên là SomĐi và cúng tiền sửa sang chùa, có thể xây được cả ngôi chùa mới và rất tiếc thay cho hai mẹ con Vone sắp sửa dọn lên làng trên ở trong tuần tới, cầu chúc hai mẹ con ngàn năm bình an.

Người ngập sân chùa đứng hình khi nghe hai mẹ con nghèo này mà có khả năng cúng chùa đến mức đó, ai cũng không dám ngó thẳng mặt hai mẹ con này vì cả làng khinh bỉ đã lâu, đến ba của Vone chết còn không có một người hàng xóm đến chia buồn, chỉ có ông thầy sư với chú tiểu thôi.

Gian nhà mà từng ngập với cỏ cây, hai mẹ con mướn người cắt xong, bây giờ đã sạch sẽ gọn gàng, tuần sau hai mẹ con dọn lên làng trên ở với gian nhà rộng rãi và hàng xóm tốt đẹp, Vone mỗi lần ăn cơm nó hay gọi anh Đi đến ăn với nó. Vone đưa tờ giấy mà vẽ với SomĐi và nói với mẹ:

– Cái tròn tròn này mẹ biết là gì không? Mai con với mẹ đào lên một cái tròn tròn thì mẹ biết ngay là gì và mẹ cũng không có khổ như trước nữa đâu.

Vone ôm choàng lấy mẹ…